دردسر جدید برای ماینینگ بیت کوین در ایران
قیمت ارزان برق در ایران کــه حتی خارجی ها را به ایران آورده تا بیت کوین استخراج کنند ، دولت را حسابی درگیر کرده تا برق یارانه ای به استخراج کنندگان بیت کوین ندهد.استخراج بیت‌کوین در اماکنی با برق رایگان، بحث جنجالی کاربران فضای مجازی و مسئولان دولتی در چند روز اخیر بود؛ بحث دامنه‌داری کــه البته از مدت‌ها پیش آغاز شده، ولی هرازگاهی به بهانه‌های مختلف دوباره داغ ميشود.گروهی از بی‌فایده بودن ماینینگ برای اقتصاد کشور ميگویند و مصرف برق بالایش را به ضرر کشور ميدانند و در مقابل، طرفداران ماینینگ ميگویند مخالفت با این صنعت تنها باعث رواج قاچاق و استفاده‌های غیرقانونی، ازجمله از برق رایگان در اماکن خاص شده است.
در میان این دو قطب موافق و مخالف، برخورد‌های متفاوت و متناقض دولتی باعث شده عملا تکلیف رمزارز‌ها و استخراج آنها نامشخص باشد. در این گزارش، از موافقان و مخالفان بیت‌کوین درباره رواج ماینینگ در کشور پرسیده‌ایم و اینکــه سوءاستفاده از این بازار چطور رونق گرفته است. راه‌حل چیست؟
رواج بی‌قانونی با تعلل در تصمیم‌گیری
سکوت حاکمیت در زمینه قانونگذاری باعث سردرگمی بسیاری از فعالان این حوزه شده است. از طرفی برخی بخش‌ها در دولت و در رأس آنها رئیس‌جمهور کشور، ماینینگ را به‌عنوان یک صنعت شناسایی کرده، اما هماهنگ نبودن بخش‌های دیگر، مثل وزارت نیرو، گمرک و… باعث شده بخش مهمی از بازار به‌صورت زیرزمینی شکل بگیرد. مصطفی نقی‌پورفر، مدیر و مؤسس آزمایشگاه نوآوری بلاکچین در این باره به همشهری ميگوید: «ما موارد بسیاری سراغ داریم کــه افراد بعد از دلگرم شدن به سخنان رئیس‌جمهوری یا مسئولانی کــه گفته بودند ماینینگ یک صنعت است، تجهیزاتی را وارد کردند کــه ماه‌هاست در گمرک مانده است.»
در همین راستا، امیر ناظمی، معاون وزیر ارتباطات و رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران اخیرا به این تعلل در توییتر اشاره کرده و گفته بود: «سیاستگذاری زمان‌مند است؛ یعنی هر سیاست در یک زمان مشخص کارآمد است. تعلل‌های همیشگی ما وضعیت‌های اسفباری ایجاد ميکند. کاش به جای این همه از دست دادن زمان، بفهمیم کــه اغلب تصمیم بد بهتر از بی‌تصمیمی است.» او در عین حال افزوده است: «ما ۹ماه پیش پیشنهاد را فرستاده‌ایم. به‌دلیل چند لایه بودن موضوع، ۳ بخش فناوری، اقتصادی و مالی-بانکی (به‌دلیل رمزارز) و انرژی (برق مصرفی بالا و سوخت نیروگاه‌ها) باید مشارکت ميداشتند.
ما در پیشنهاد خود سعی کردیم ۳ جنبه را ببینیم، اما بخش‌هایی بدون پیشنهاد مشخص تنها مخالف بودند یا هستند!» حداقل ضرر این بی‌توجهی‌ها، وارد شدن قاچاقی ماینر‌ها (دستگاه‌های استخراج بیت‌کوین) است. همچنین برق‌دزدی از معمول‌ترین روش‌های سوءاستفاده در این بازار است.
موافقان: توسعه زیرساخت‌ها با ماینینگ
موافقان ماینینگ ميگویند از رمزارز ميتوان برای فروش نفت به‌صورت غیرمستقیم استفاده کرد و در بخشی از تبادل مالی نیز همین شیوه کارساز است. در عین حال، کسانی مثل محمدجعفر نعناکار، مدیرکل حقوقی سازمان فناوری اطلاعات ایران از تأثیر جدی صنعت ماینینگ بر زیرساخت‌های کشور دفاع ميکنند. نعناکار ميگوید: «برای اینکــه استخراج بیت‌کوین صرفه اقتصادی بیشتری داشته باشد، ماینر‌ها ميتوانند در ساخت نیروگاه تولید برق مشارکت کنند. با این حساب، برق با هزینه بهتری در اختیارشان قرار ميگیرد. در عین حال، ميتوان طبق قرارداد از آنها خواست در زمان پیک مصرف برق‌شان را به شبکــه سراسری بفرستند. ماینینگ ميتواند یک قرارداد برد-برد باشد.»
مخالفان: انضباط مالی کشور در خطر است
مخالفان ماینینگ ميگویند برق ارزان ایران کــه باید به مردم کشور برسد، قرار است در اختیار سیستمی قرار بگیرد کــه مجهول است و راه دقیقی برای تبدیل آن به پول نقد وجود ندارد. آنها ميگویند حتی اگر از اثرات زیست‌محیطی تولید گرما توسط دستگاه‌های ماینر صرف‌نظر کنیم، واقعیت این است کــه سامانه‌های نیروگاهی خودمان به‌خصوص در زمان اوج مصرف باید نیاز داخلی را جواب بدهند، نه نیاز‌های غیرواجبی شبیه این را. حضور چینی‌ها در بازار بزرگ ایران نیز منتقدان خاص خود را دارد؛ کسانی کــه ميگویند آنها با دشواری ماینینگ در کشور خودشان به استفاده بی‌رویه از برق ما دامن زده‌اند و دستگاه‌های دست‌دومی را وارد ميکنند کــه اتلاف انرژی کشور را به حد قابل‌توجهی بالا ميبرد.
آنها ميگویند اگر در حالتی خوش‌بینانه قرار باشد از این صنعت درآمدزایی صورت بگیرد، باید دست‌کم هزینه برق را در این حوزه بالا برد. سهیل نیکزاد، بیت‌کوینر نیز به بخشی از انتقاد‌ها اینطور پاسخ ميدهد: «بعضی‌ها ميگویند استخراج بیت‌کوین باعث به هم ریختن انضباط مالی کشور ميشود. در شرایطی کــه به‌خاطر یک سوءتفاهم یا اشتباه ۷ میلیارد یورو پول کشور هدر رفته، نميتوان از انضباط حرف زد. در ثانی، میزان استخراج بیت‌کوین در کل دنیا از نصف این مقدار هم کمتر است و تأثیر چندانی بر شبکــه برق کشور ندارد. او در عین حال، مصرف برق بیت‌کوین را فقط چند درصد کل مصرف برق کشور در شرایط اوج مصرف ميداند.
در ایران چقدر ماینینگ ميشود؟
واقعیت این است کــه هیچ‌کس عدد دقیقی در این رابطه ندارد و بیشتر بحث‌ها در این رابطه تخمینی است. مهم‌ترین دلیل ماجرا هم این است کــه تجهیزات ماینینگ یا همان ماینر‌ها و تجهیزات مرتبط در کشور ما به‌صورت قاچاق وارد ميشود. مسئولان وزارت نیرو، اما اعلام کرده‌اند ماینینگ تا ۲.۵گیگاوات برق کشور را مصرف ميکند. در ایران ماینر S۹ بسیار محبوب است. با درست درنظر‌گرفتن فرض و تخمین مصرف هر دستگاه ماینر ۱۴۰۰وات و ۱۴تراهش S۹ به این نتیجه ميرسیم کــه به ازای هر ۱۰۰وات یک‌تراهش قدرت پردازش داریم.
هش‌ریت سرعت اتمام عملیات محاسباتی در کد بیت‌کوین است. هنگام ماینینگ هرچه هش ریت بیشتر باشد بهتر است، زیرا فرصت یافتن بلاک بعدی و دریافت جایزه افزایش ميیابد. عدد ۲.۵گیگاوات یعنی در ایران ۲۵EH/s (اگزا هش) کــه حدود ۵درصد از هش ریت کل شبکــه بیت‌کوین (نه سایر ارزها) است.
با قیمت و سختی فعلی استخراج بیت‌کوین رقمی معادل با ۶.۳میلیون دلار درآمد روزانه ایجاد ميشود و آستانه سوددهی برق ۱۰سنت تخمین زده ميشود کــه معادل کیلوواتی ۱۳۰۰ تومان (دلار۱۳۰۰۰تومان) است. در کشور‌های زیادی قیمت برق بسیار بالاتر از ۱۰سنت است و در ایران برق تقریبا یک‌دهم این رقم است کــه یعنی روزانه حدود ۵.۵ میلیون دلار سوددهی برای ماینر‌ها و سالانه ۲.۳ میلیارد دلار درآمد رمزارزی حاصل ميشود.
اگر بهای تمام‌شده هر کیلووات برق برای دولت را داشته باشید، ميتوان میزان پولی کــه از محل یارانه‌ها خرج این کار ميشود را به‌دست آورد. با این حساب و کتاب ميتوان گفت هر کسی کــه دستگاه‌های ماینر بیشتری داشته باشد، برق بیشتری مصرف کرده و در مقابل سود زیادی هم به جیب ميزند.
ماینینگ اصلاً یعنی چه؟
در دنیا بیشتر از هزار نوع ارز یا پول دیجیتال وجود دارد. مشهورترین آنها، اما بین مردم عادی بیت‌کوین است. اما این ماینینگ یا استخراج ارز دیجیتال اصلا چه معنایی دارد؟
در شیوه سنتی، ارزش پول را پشتوانه‌هایی مثل طلا تعیین ميکرد. سال‌ها پیش کــه این مفاهیم تازه در حال شکل‌گیری بودند، افراد با سپردن طلاهایشان به بانک‌ها اسکناس دریافت ميکردند. حالا در دنیای مجازی افراد با کندوکاو (ماینینگ) در معدن (ماین) پول مجازی را استخراج ميکنند.
پیدا‌کردن طلا در گذشته با رفتن به معادن امکان‌پذیر بود و امروز با حل معادله‌های ریاضی پیچیده به کاربر (جوینده پول مجازی) مقدار مشخصی بیت‌کوین داده ميشود. به زبان ساده، بیت‌کوین شبکــه یا سروری متمرکز ندارد و کار خود را براساس بلاکچین یا همان زنجیره بلوکی انجام ميدهد.
باز هم به زبان ساده ماینر‌ها کامپیوترهایشان را به‌منظور تأیید تراکنش‌ها در اختیار شبکــه مثلا بیت‌کوین یا ارز‌های دیجیتال دیگر قرار ميدهند و در ازای قدرت و فعالیت کامپیوترهایشان (کــه اکنون دیگر بیشتر دستگاه‌های ویژه ماین‌کردن است) بیت‌کوین به‌عنوان جایزه یا دستمزد دریافت ميکنند. بر همین اساس هرچقدر بازدهی دستگاه پردازنده‌تان بیشتر باشد، در زمان کوتاه ميتوانید مقدار بیت‌کوین بیشتری دریافت کنید. تجهیزات پردازنده، دستگاه‌های خنک‌کننده این تجهیزات (چون براثر حل معادله این دستگاه‌ها بسیار داغ ميشوند) و برق با قیمت هر چقدر ارزان‌تر نیاز‌های اصلی یک ماینر هستند.
ماینینگ؛ از کارخانه تا مسجد
نبود قانون باعث شده کــه عملا سوءاستفاده‌هایی برای استخراج بیت‌کوین در کشور شکل بگیرد. سوءاستفاده‌هایی کــه در نبود قانون چندان قابل رهگیری نیستند، موجب توسعه زیرساخت‌های انرژی کشور نميشوند و ارزآوری نخواهند داشت. یوحنا پرویزی‌نژاد، یکی از کارشناسان ارز دیجیتال درباره روش‌های دور زدن بازار به همشهری ميگوید: «شهر‌های مرکزی ایران، چون در میانه راه قاچاق جنوب قرار گرفته و هوای نسبتا خنکی دارند کــه در کاهش استهلاک دستگاه‌ها مؤثر است، یکی از مکان‌های موردعلاقه ماینر‌ها به‌حساب ميآیند.
به جز این، در بعضی دانشگاه‌ها تحت عنوان آزمایشگاه پردازش یا نمونه‌های دیگر، تعداد کمی دستگاه ماینر نصب شده و استفاده ميشود و از آنجایی کــه هر دستگاه حدود ۲۰۰۰ وات (تقریبا معادل یک اتوی برقی) انرژی مصرف ميکند، پیدا کردنش چندان ساده نخواهد بود.» در نمونه‌های مشابه، ماینر‌ها بخشی از فضا و برق کارخانه‌ها و کارگاه‌ها را اجاره ميکنند و با استفاده از آن به کارشان ميرسند.
با توجه به وضعیت دشوار اقتصادی فعلی، صاحبان کارخانه نیز ترجیح ميدهند، به جای تمرکز بر تولید و درگیر شدن با واردات مواداولیه، فروش و… با این روش درآمد کسب کنند. به‌طور کلی ميتوان گفت، هرجایی کــه برق ارزان یا رایگان داشته باشد یا به‌دلیل مصرف بالای برق، امکان گم کردن رد مصرف برق در آن مهیا باشد، محلی خوب برای ماینینگ محسوب ميشود. بسیاری از کارخانه‌های متروکــه و قدیمی کــه برق صنعتی و فضای مناسب دارند، حالا تبدیل به مجتمع‌های مخفی ماینینگ شده‌اند. از سوی دیگر، چون برق برخی اماکن مانند مدارس و مساجد رایگان است، به گفته «همایون حائری» معاون امور برق و انرژی در این اماکن هم شاهد استخراج پول دیجیتال هستیم. در واقع بدون پول برق عملا ماین‌کردن حتی با دستگاه‌های قدیمی هم سوددهی دارد؛ هرچند ماینر‌های قدیمی برق زیادی هم مصرف ميکنند.
ایران؛ بهشت خارجی‌ها
هرچند با پایین آمدن ارزش پول کشور، ارزان ماندن برق و افزایش ارزش بیت‌کوین عملا پرداخت پول برق در ازای استخراج بیت‌کوین بسیار به‌صرفه به‌نظر ميرسد، اما با وجود این، برق رایگان در اماکن خاص باعث شده روش‌های کــهنه و پرضرری جای شیوه‌های عادی ماینینگ را بگیرد. یوحنا پرویزی‌نژاد دراین‌باره ميگوید: «چینی‌ها قبلا در حوزه ماینینگ بسیار فعال بودند و مدت‌ها از دستگاه‌هایشان استفاده کرده‌اند. این دستگاه‌ها با نمونه‌های جدید جایگزین شده و قدیميتر‌ها صرفه اقتصادی برایشان ندارد.
در نتیجه آنها دستگاه‌های دست‌دوم‌شان را از راه قاچاق وارد ایران ميکنند. این دستگاه‌ها بازدهی کمتری دارند. اگر قرار باشد ماینر بابت برق، پول پرداخت کند، ترجیح ميدهد از دستگاهی با بازدهی بالاتر استفاده کند، اما اگر برق مجانی باشد، همان دستگاه قدیمی نیز صرفه دارد.» «مجله بیت‌کوین» در گزارشی کــه اخیرا درباره وضعیت بیت‌کوین در ایران منتشر کرده، سراغ یکی از همین ماینر‌های غیرقانونی چینی در ایران رفته است.
این ماینر توانسته با وجود ممنوعیت ورود دستگاه‌های مورد استفاده در ماینینگ ۳ هزار دستگاه استخراج رمزارز T۹ را به‌صورت غیرقانونی وارد کرده و به‌کار بگیرد. این ماینر به‌دلیل نویز بالای دستگاه‌هایش و در پی شکایت مردم مجبور به تعطیلی کارش (یا احتمالا ایجاد یک منبع استخراج در مکانی دیگر) شده است.
